Disney’s Vaiana sleept deze week een Oscar nominatie in de wacht voor Beste Animatiefilm. Het internet is al sinds de film uitkomt in november er over eens dat het een van de meest ‘feministische films’ is die Disney tot nu toe heeft uitgebracht. Sterker nog, het is intersectioneel AF. Helaas voor alle terechte vreugde omtrent Vaiana vervalt de film ook in een hardnekkige trend: de queer Disney slechterik.
Vaiana (ook wel: Moana) draait om de Polynesische jonge vrouw met dezelfde naam die hunkert naar de zee terwijl ze van haar vader op hun eiland moet blijven. Zoals de poster al verraadt, bevindt Vaiana zich vrij snel op een bootje. Patriarchale onderdrukking be damned. De film doet vrijwel alles goed. Vaiana is intelligent, zelfvoorzienend en verdient, in tegenstelling tot Harry of Frodo, haar “chosen one” status al vanaf het begin. Ze is empathisch en een goede leider. Ze weet alleen nog niet wie ze is buiten haar rol in haar maatschappij om.
De universele zoektocht naar identiteit drijft de film. Dit zou geen prestatie zijn als Disney en films in het algemeen, niet een geschiedenis hebben van vrouwelijke hoofdrolspelers wiens leven enkel draait om hun relatie tot een man. Sneeuwwitje mag haar prins hebben. Vaiana is gewoon niet bezig met een love-interest. Hoewel ze de hele film samenwerkt met een typisch masculine karakter (Maui, ingesproken door Dwayne “The Rock/epitome van mannelijkheid” Johnson) is daar geen spoortje romantiek. De personages zijn ook allen van Polynesische afkomst. Een waardige opvolger van sociaal kritische Zootopia en inmiddels feministisch icoon Frozen. Een mijlpaal in de reeks sterke Disney heldinnen van kleur na Pocahontas, Mulan, Lilo en Tiana.
Foute glitters
Des te zorgwekkender is dat voor één sequentie een personage geïntroduceerd wordt die gedachteloos gerecycled is. Tamatoa is een krab en in de originele versie ingesproken door Jemaine Clement*. De officiële beschrijving leest: “Tamatoa is een zelfingenomen krab die in Lalotai, het land van monsters, leeft. Het verwaande schaaldier wil meer zijn dan een “bottom feeder” en compenseert voor zijn vermeende tekortkomingen door zich te bedekken in alles dat glittert.” Los van welke insinuatie “bottom feeder” ook mag hebben; Tamatoa voelt zich achtergesteld in zijn wereld en compenseert dit met uiterlijke kenmerken zoals glitters. Yeey! Behalve dat hij dus daardoor zelfingenomen is? Juist.
*Deze analyse richt zich enkel op de origineel ingesproken versie aangezien Tamatoa in Nederland wordt ingesproken door Kenny B. wat een geheel eigen analyse verdient qua typecasting.
De krab zingt een heel liedje over ‘Shiny’ zijn. Met teksten als:
‘I was a drab little crab once but now I’m happy as a clam because I’m beautiful baby’
en
‘I’ll never hide, I can’t, I’m too shiny’
De vergelijking met mensen die trots zijn op hun diversiteit en dit uiten via uiterlijke schoon ligt er redelijk dik bovenop. De vergelijking met de queer ervaring van uit de kast (schelp?) komen en dit te durven laten zien des te meer. Maar Tamatoa is slechts een klein obstakel in het verhaal, relevant enkel door zijn jaloezie voor Maui. Voorbij stigmatiserend is het veroordelend over iemand die zichzelf uitdrukt en daar trots op durf te zijn.
Wat zegt een stem?
Als dit te inhoudelijk is, luister dan vooral naar de uitspraak van Clements. Het klinkt, kort door de bocht, gay. Hoe klinkt gay? Vice besprak al eerder de stemmen van Disney slechterikken aan de hand van Ron Smyth, professor emeritus van psychologie en taalwetenschap aan de University of Toronto die in de jaren ’90 onderzocht hoe “gay klinken” geïnterpreteerd werd. Conclusie? Luisteraars beoordeelde “gay” met name op taalkundige eigenschappen. Zoals een ‘sissende S, duidelijke articulatie en nadruk aan het einde van de zin’.
Smyth concludeert dat ‘jongens met minder stereotypische masculiene persoonlijkheden toenadering zoeken tot vrouwelijke uitspraak. Ze worden gezien als gay, zelfs als ze dat niet zijn.’ Inderdaad, “gay klinken” gebeurt al zodra kinderen taal leren, aldus Smyth. Het problematische aan Tamatoa is dan ook niet de depictie van zijn daadwerkelijke seksualiteit (ten slotte, dit gaat over een krab in een Disney film) maar de associaties met queerness die hij oproept voor de jonge doelgroep én de morele afkeuring daarvan.
Disney’s idee van slecht
Tamatoa is niet alleen. Er is een lange reeks van mannelijke Disney slechterikken die narcisme naadloos verbinden met feminiene eigenschappen, waaronder een “gay” klinkende stem. Van Shere Khan en Kaa in de 1967 versie van The Jungle Book, Jafar in Aladdin, Scar in The Lion King, Gouverneur Ratcliffe in Pocahontas, Hades in Hercules tot aan King Candy in Wreck-It Ralph. Flamboyant, visueel afwijkend en traditioneel “slecht” zijn, zijn onlosmakelijk verbonden met elkaar in de Disney bibliotheek. Wat zegt dit tegen jonge kinderen die deze films kijken?
De kritiek op dit onderdeel van de film is enigzins scheef. Immers, Frozen wordt geroemd voor haar LHBTQIA+ symboliek zonder dat een uitgesproken queer karakter er aan te pas komt. Het draait ook geheel om witte mensen. Zootopia ontwijkt mensen geheel maar maakte fans met de dansende tijgers die masculien uiterlijk combineerde met feminiene dansbewegingen. Dat uitgerekend Disney’s nieuwste film wél mensen van kleur laat zien en toch één plank misslaat met intersectionaliteit is betreurenswaardig. Dit is immers de studio wiens doel is om diverse karakters te maken. Met blik op de geschiedenis van Disney is géén feminiene man beter dan een feminiene man die negatief geportretteerd wordt.
Disney Animation leidt al enkele jaren progressief Hollywood. Het bewijst keer op keer te bewijzen dat kwalitatieve verhalen en diversiteit omgezet kunnen worden in successen. Vaiana zet weer een belangrijke stap in de beeldvorming voor vrouwen van kleur en masculiene mannen van kleur. Het zou zo fijn zijn als deze vooruitgang niet ten koste gaat van feminiene jongens.
Over de auteur(s)
