Stel je voor, je bent een jongen van 15, komt uit een dorp in het westen van Groningen en begint je tijdens je vakantie langzaam bewust te worden van je homoseksualiteit. Sommigen van jullie hebben hier eventueel ervaring mee, en ik denk dat we het eens kunnen zijn dat een coming-of-age-verhaal als dit het prima zou doen als korte film. Het genre draait immers om het tonen van een jong iemand die iets meemaakt dat voor hem zó belangrijk is dat het iemand op doet groeien. Binnen de traditie van de coming-of-age-film is het (experimenteren met) homoseksualiteit geen taboe of onaangeraakt onderwerp. De korte film Dòst valt precies binnen deze traditie, maar slaat daarbij de plank op LHBTI+-niveau ontzettend mis.
Waarschuwing: dit stuk is niet spoilervrij.
Dòst gaat over Alko en Bjorn twee beste vrienden van 15 die alles samen ondernemen. Hoofdpersoon Alko wordt gedurende 40 minuten gevolgd in hoe hij zijn puberteit op het platteland beleeft, verliefd wordt en een vriendschap verliest. Regisseur Joren Molter (25) vertelde dat hij met zijn film twee doelen nastreeft: het leven op het Groningse platteland representeren, en een voorbeeld geven van hoe er met homoseksualiteit omgegaan wordt in dat soort omgevingen. In beide slaagt hij redelijk tot goed, maar door de gemaakte keuzes heeft de film op bepaalde gebieden ook in moeten leveren.
Alko, het hoofdpersonage, is hetero. Als Alko uit wordt gevraagd door Marie, helpt Bjorn hem oefenen met zoenen, op zijn hand. Later hebben ze het over aftrekken, en wordt Alko – in een compleet verbloemende scene – door zijn beste vriend afgetrokken. Wanneer Alko en Marie serieuzer in hun relatie worden is Bjorn duidelijk aangedaan. En als Alko, dronken, na een zuipkeet-feest zijn vriend probeert te troosten over iets waar hij geen weet van heeft, overvalt Bjorn hem met een zoen. Het nieuws verspreidt zich razendsnel onder de jongeren van het dorp en de kijker ziet hoe Alko steeds meer afstand neemt van zijn voormalig beste vriend, maar alsnog uitgestoten wordt door de groep.
Dòst laat een fenomeen zien dat nog steeds te vaak vaste grond vindt in films en andere media, het vilifying van LHBTI+-personen. Vilifying is de Engelse term voor wat we in het Nederlands ’tot slechterik/vijand maken’ zouden kunnen noemen. Het gebeurt onder andere door middel van Othering, het benadrukken dat er een ‘Zij’ en een ‘Wij’ is, bewust of onbewust.
In Dòst wordt Bjorn langzaam tot de ‘Zij’ gemaakt, de Other. Om te beginnen identificeer je je als publiek met Alko, hem volg je immers. Later zie je dat Bjorn Alko overvalt met een kus, en je leeft mee met Alko’s schrik. En ten slotte laat de film Alko het slachtoffer zijn van Bjorns ‘fout’. Want Bjorn kust Alko, en we zien alleen wat Alko ervaart. Alle drie zijn dit dingen die je als kijker een stapje verder weg van Bjorn doen nemen. Bjorn is geen volwaardig persoon in deze film, hij is de aanstichter, de ‘slechterik’.
Als klap op de vuurpijl volgen we Alko terwijl hij Bjorn uitscheldt en uit zijn leven verbant, stug doorloopt als hij Bjorn mishandeld ziet worden, en zelfs een ton door het raam van Bjorns ouderlijk huis heen gooit, allemaal om weer bij de groep te horen. Om bij de ‘Wij’ te horen, de groep die hem na dat alles eindelijk weer accepteert als deel van de ‘Wij’. Als niet-‘gevaarlijk’. Als niet-homo.
‘In Dòst wordt Bjorn tot de “Other” gemaakt’
De film eindigt met een langdurig shot van Alko die op een afstandje van zijn feestende vrienden melancholisch naar het paasvuur staat te kijken, afgewisseld met shots van Bjorn die het met zijn gezin best naar zijn zin lijkt te hebben.
Meer representatie van LHBTI+-jongeren in (Nederlandse) media is hard nodig. Maar makers moeten zich bewust zijn van het soort representatie dat ze neerzetten, anders kan het nog veel problematischer worden dan dit. Geen van de acteurs of makers zijn out LHBTI+ (voor zover ik weet), en ik denk dat dat van invloed is op de hoe Bjorn weergegeven wordt. Dòst is een (vrijwel) onschadelijke film voor iedereen die een hart heeft voor LHBTI+. Maar voor de mensen die dat niet hebben is het op zijn ergst een bevestiging dat LHBTI+-vrienden gevaarlijk zijn, en dat isoleren en zelfs pesten geoorloofd is in zulke situaties.
Ja, dit is een verhaal dat waarschijnlijk heel realistisch is, op het pijnlijke af, en ik zeg niet dat pijnlijke verhalen over hoe het LHBTI+-personen vergaat niet verteld mogen worden. Het probleem zit ‘m in hoe het plot in elkaar zit: dit verhaal gaat over Bjorn, maar Alko is de hoofdpersoon. Wij als publiek volgen Alko, weten wat er in zijn hoofd omgaat, en leven – tot op zekere hoogte – met hem mee. Bjorn, de queer persoon in dit queer-verhaal, wordt gereduceerd tot tweede viool.
Maar kijk de film vooral zelf, denk jij dat wat ik beschrijf er inderdaad zo sterk in zit? En is dit ook daadwerkelijk een probleem? Of is alle representatie goede representatie?
De Groningse korte film Dòst ging in première op het Nederlands Film Festival en was op 27 oktober te zien op NPO 1. Je kan de film in zijn geheel terugkijken op de VPRO-site.
Over de auteur(s)
